Η Μαριλένα, 51 ετών και πολύ δραστήρια γυναίκα, βιώνει εξάψεις εδώ και καιρό ενώ το σωματικό της βάρος έχει ελαφρώς αυξηθεί. Παράλληλα με πολλά προσωπικά γεγονότα και αλλαγές στην οικογενειακή της ζωή, νοιώθει έντονο άγχος, κόπωση και γενικά τη διάθεση και την αυτοπεποίθησή της πεσμένη… Σαν να μην έχει τον απόλυτο έλεγχο… Η Μαριλένα είναι στο κατώφλι της Εμμηνόπαυσης.
Η κλιμακτήριος για όλες τις γυναίκες φίλες μου είναι φυσιολογικό φαινόμενο που κατά μέσο όρο εμφανίζεται σε ηλικία: 50-51 ετών. 5 έτη πριν την είσοδό μας σε αυτήν περνούμε την προκλιμακτήριο και 5 έτη μετά την εμμηνόπαυση ακολουθεί το στάδιο της μετεμμηνόπαυσης.
Ποιές σωματικές αλλαγές επιφέρει;
Με την εμμηνόπαυση επέρχεται απώλεια της αναπαραγωγικής ικανότητας, με σταδιακή ατροφία γεννητικών οργάνων, των μαστών και ορισμένες φορές κάποιες επιπτώσεις στη σεξουαλική ζωή της γυναίκας. Αυτό δε σημαίνει όμως ότι δεν είναι εφικτή μία εγκυμοσύνη κατά τη διάρκεια της εμμηνόπαυσης.
Ποιές οι ψυχολογικές επιπτώσεις;
Μιλώντας για τις ψυχολογικές επιπτώσεις της κλιμακτηρίου και της εμμηνόπαυσης, να υπογραμμίσουμε ότι η ψυχολογία που μελετά τη συμπεριφορά των οργανισμών είναι ένα νόμισμα με δύο όψεις: τη νόηση και το συναίσθημα. Η νόηση ‘ραφινάρει’ το συναίσθημα στον άνθρωπο, και το συναίσθημα διαπλάθει τη νόηση. Έτσι μιλάμε για την «Ιερή Τριάδα» της ψυχολογίας όπως φαίνεται στο διάγραμμα παρακάτω.
Η «Ιερή Τριάδα»
- Σκέψη
- Συναίσθημα
- Συμπεριφορά
Αναμφισβήτητα η εμμηνόπαυση είναι ένα σημαντικό στάδιο στη ζωή της γυναίκας. Πολλές σκέψεις μπορεί κατά συνέπεια να κατακλύζουν το νου της. Οι σκέψεις αυτές διακρίνονται σε ρεαλιστικές και σε ανεδαφικές.
Σκέψεις
Ρεαλιστικές
- Βιώνω σωματικές αλλαγές
- Δεν μπορώ να αποκτήσω παιδιά
- Μεγαλώνω
- Αλλαγή αυτό-εικόνας-Το σώμα μου αλλάζει
- Δεν μπορώ να το αποφύγω
- Αναμένουν οι άλλοι να έχω ωριμότερη συμπεριφορά
Ανεδαφικές
- Διανύω την 3η ηλικία, η ζωή μου τελειώνει
- Δεν είμαι ελκυστική/επιθυμητή/ δε «μετράω» σαν γυναίκα
- Είμαι ανίκανη
- Δεν έχω χρόνο/δε μπορώ να ξεκινήσω νέα πράγματα
- Κανείς δε με καταλαβαίνει
Σκέψεις…σκέψεις…σκέψεις! Ας δούμε μερικά παραδείγματα…
Σκέψεις Κρίσης ταυτότητας
-Ποιά είμαι και ποιά θα είμαι στο εξής;
Σκέψεις Ανασκόπησης
-Τι πρόλαβα να επιτύχω;
-Πού έχω αποτύχει;
-Τι προλαβαίνω να κάνω για εμένα και τους άλλους
Σκέψεις Ενδοσκόπησης
-Έλυσα ζητήματα από το παρελθόν;
-Έχω θυμό, παράπονα, απελπισία
Συναισθήματα
Τα συναισθήματα που αναπόφευκτα ακολουθούν τις σκέψεις όπως καταγράφονται από τις μαρτυρίες των ίδιων των γυναικών κατά τη φάση αυτή της ζωής τους μπορεί να είναι: φόβος, αστάθεια, αβοηθησία, απογοήτευση, θυμός, θλίψη και μοναξιά.
Συμπεριφορά-Διάθεση-Νόηση
Ευερεθιστότητα και νευρικότητα συχνά παρατηρούνται κατά τη διάρκεια της εμμηνόπαυσης. Αλλαγή αυτό-εικόνας, νοητική δυσαρμονία, μειωμένη αυτοεκτίμηση. Συχνά εμφανίζονται άγχος- κρίσεις πανικού. Ο διαταραγμένος ύπνος είναι σύνηθες φαινόμενο. Πολλές γυναίκες είναι επίσης δυνατό να παρουσιάσουν επιθετική συμπεριφορά, κατάθλιψη-απόσυρση – παραίτηση. Δεν είναι τέλος σπάνιο να επηρεαστούν και οι νοητικές λειτουργίες. Ως αποτέλεσμα καταγράφεται ορισμένες φορές μειωμένη συγκέντρωση, και φαίνεται να επηρεάζονται η ικανότητα λήψης αποφάσεων και η μνήμη.
Η αλληλεπίδραση Ψυχολογίας και Εμμηνόπαυσης είναι πολυπαραγοντική…
Ανεξάρτητοι Εξωγενείς Παράγοντες που συμπίπτουν με την εμμηνόπαυση
Η ηλικία στην οποία εμφανίζεται η εμμηνόπαυση συμπίπτει συχνά με έναν ή περισσότερους εξωγενείς παράγοντες. Συνήθως είναι η περίοδος κατά την οποία τα παιδιά της οικογένειας εγκαταλείπουν το σπίτι για να σπουδάσουν, να εργαστούν, να δημιουργήσουν δική τους οικογένεια και οι γονείς συχνά βιώνουν το Σύνδρομο της «Κενής Φωλιάς». Η πιθανότητα επίσης για την απώλεια «Σημαντικών Άλλων», συγγενών, φίλων, συνεργατών είναι αυξημένη. Η κρίση της μέσης ηλικίας του συζύγου και η απιστία συχνά προστίθενται στα προβλήματα της ηλικιακής αυτής φάσης. Η καριέρα, η εργασιακή κατάσταση της γυναίκας και τα οικονομικά ζητήματα της οικογένειας είναι δυνατό επίσης να απασχολούν έντονα μία γυναίκα αυτής της ηλικίας. Οι καλές κοινωνικές σχέσεις, ο επαναπροσδιορισμός τους και ένα κατάλληλο υποστηρικτικό κοινωνικό δίκτυο παίζουν εξαιρετικά θετικό ρόλο στην αντιμετώπιση των πολλαπλών εξωγενών παραγόντων.
Αλληλεπιδρώντες Ενδογενείς Παράγοντες που συμπίπτουν (φαντάσματα του παρελθόντος … )
Εξίσου σημαντικές είναι επίσης μεταβολές που παρουσιάζονται σε αυτή την περίοδο της ζωής της γυναίκας σε νευροφυσιολογικό επίπεδο όπως ορμόνες, νευροπεπτίδια, νευροδιαβιβαστές και άλλους βιολογικούς παράγοντες (εμπλέκοντας εγκεφαλικές δομές όπως ο υποθάλαμος και η αμυγδαλή η οποία σχετίζεται με το συναίσθημα)
Όμως και ο τύπος της προσωπικότητας της γυναίκας επηρεάζει την απόκρισή της στη νέα κατάσταση και τον τρόπο που θα βιώσει αυτή την ιδιαίτερη περίοδο της ζωής της. Ο βαθμός εξωστρέφειας/εσωστρέφειας, ο βαθμός αισιοδοξίας, ο βαθμός ανεξαρτησίας ή εξαρτημένης συμπεριφοράς, η ύπαρξη διαταραχών διάθεσης, συναισθήματος, νόησης σε νεαρότερη ηλικία παίζουν σημαντικό ρόλο στον τρόπο που θα ερμηνεύσει τις αλλαγές που βιώνει κατά την εμμηνόπαυση. (Deeks, 2003)
Η ελαστικότητα σκέψης, οι καλές συνήθειες της καθημερινής ζωής (Lifestyle), και η θετική και αισιόδοξη φιλοσοφία και στάση ζωής έχουν σίγουρα ευεργετική επίδραση στην αντιμετώπιση της εμμηνόπαυσης.
Ο Ρόλος της Συναισθηματικής Νοημοσύνης (ΣΝ)
Μελέτη στην Αυστραλία σε γυναίκες 45-55 ετών, έδειξε ότι γυναίκες με υψηλή ΣΝ είχαν Θετικότερη στάση απέναντι στην εμμηνόπαυση, βίωναν χαμηλότερα επίπεδα stress και είχαν καλύτερη φυσική υγεία ( Bauld & Brown, 2009)
Αλληλεπίδραση Ψυχολογίας-Συμπτωμάτων Εμμηνόπαυσης
Η μειωμένη δριμύτητα των φυσικών συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης σχετίζεται όπως δείχνουν σχετικές έρευνες με το υψηλό μορφωτικό επίπεδο της γυναίκας, τα πολλά έτη σπουδών, την καλή εργασιακή κατάσταση, το καλό ιστορικό εγκυμοσύνης. Επιπλέον, η θετική αντιμετώπιση της εμμηνόπαυσης σχετίζεται με την παρατεταμένη διάρκεια της μετεμμηνόπαυσης, τη θετική στάση απέναντι στην εμμηνόπαυση και τα ψηλότερα επίπεδα θετικού-δημιουργικού άγχους. Η ενισχυμένη αυτοπεποίθηση και η υποστήριξη από το σύντροφο επίσης κάνουν λιγότερο οδυνηρή το μεταβατικό αυτό στάδιο στη ζωή της γυναίκας (Lee et al., 2010).
Δράσεις-Αντιμετώπιση
Η ολιστική και πολυδιάστατη αντιμετώπιση σύμφωνα με έρευνες είναι εξαιρετικά αποτελεσματική. Η υιοθέτηση και εφαρμογή του Bιολογικού-Ψυχολογικού-Κοινωνικού Μοντέλου (BPS) βοηθά να λάβουμε υπόψη τις συνολικές ανάγκες της γυναίκας που βρίσκεται μπροστά από την εμμηνόπαυση. Το BPS καλύπτει τόσο τη φυσική συμπτωματολογία, όσο και τους ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες που είδαμε παραπάνω ότι συμπίπτουν με αυτή τη φάση ζωής.
Ο ενδελεχής Κλινικός Ψυχομετρικός και Νευροψυχολογικός έλεγχος πέραν της ενδοκρινολογικής εξέτασης, η τήρηση ημερολογίου για τρίμηνες περιόδους, η τήρηση ημερολογίου σκέψεων (στρεβλών και μη)-συναισθημάτων-συμπεριφορών ως προς την ένταση και τη συχνότητα με την οποία βιώνονται αποτελούν το καλύτερο ψυχοδιαγνωστικό και παρεμβατικό μέσον. Η ψυχοεκπαίδευση που αποτελεί νέα ψυχοθεραπευτική προσέγγιση και ο έλεγχος φυσικής υγείας πριν την εμμηνόπαυση έχουν επίσης εξαιρετικά αποτελέσματα (Jack-Ide et al., 2014)
Ιδιαιτέρως για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων κατάθλιψης και άγχους βοηθούν πολύ η γνωστική-συμπεριφοριστική υποστήριξη και ψυχοθεραπεία (CBT) και συνδυαστικά η φαρμακευτική αγωγή αν κρίνεται απαραίτητο. Οι θεραπευτικοί στόχοι είναι η αναχαίτιση των Αυτόματων Αρνητικών Σκέψεων (ΑΑΣ) και η προσαρμογή Σκέψης-Συναισθήματος-Συμπεριφοράς στα νέα δεδομένα της ζωής της γυναίκας.
Τελικά μια νέα αρχή;…Από την Κλινική Πράξη στην Πραγματική Ζωή
Η υιοθέτηση αποτελεσματικών στρατηγικών για την αντιμετώπιση καθημερινών ζητημάτων και διαπροσωπικών σχέσεων, οι μανούβρες, το ‘κλείσιμο’ ανοιχτών από το παρελθόν υποθέσεων μπορεί τελικά να μας ωθήσουν όχι απλά στην αντιμετώπιση της εμμηνόπαυσης, αλλά σε ένα ταξίδι ανακάλυψης του εαυτού. Μπορεί να αποτελέσει το εφαλτήριο για μια νέα καλύτερη ζωή. Δεν έχουμε παρά να ανασκοπήσουμε και να αναστοχαστούμε πάνω σε όσα έχουμε ζήσει. Αρκεί να έχουμε θετική αντιμετώπιση, αισιοδοξία και να θέσουμε νέους στόχους.